Sinds de recessie vanaf circa 2008 werden vele werklozen door het UWV gestimuleerd om als zelfstandigen aan de slag te gaan. VAR’en werden vanuit de overheid rijkelijk verstrekt, ook aan schijnzelfstandigen. Maar dat leek voor de overheid toen geen probleem; men had de handen blijkbaar vol aan de oplopende, hoge werkloosheid en wilde mogelijk daarom op dat moment (nog) niet daadkrachtig optreden tegen schijnzelfstandigheid. Dat is nu wel anders onder de Wet DBA.
Van een overheid die mede verantwoordelijk is voor het creëren van de huidige situatie (o.a. door verstrekking van ca. 500.000 VAR’en en de genoemde stimulans vanuit het UWV), mag je als burger toch minimaal verwachten dat àls het beleid wijzigt, de overheid dit op een transparante en niet willekeurige wijze doet. Onze overheid doet helaas het tegenovergestelde en laat de arbeidsmarkt in het ongewisse en geeft de Belastingdienst de ruimte om op de stoel van de wetgever te gaan zitten, met willekeur tot gevolg. Ik licht dit toe.
Wiebes heeft de al van kracht zijnde Wet DBA qua handhaving uitgesteld tot 1 januari 2018. Feit is echter dat de markt desalniettemin anticipeert op de Wet DBA, ook omdat de Belastingdienst mededelingen doet waardoor binnen specifieke branches opdrachtgevers geen overeenkomst van opdracht met zzp’ers meer durven aan te gaan. Veel opdrachtgevers haken dus af, ondanks het “uitstel” van Wiebes.
Eerst was nog de boodschap aan opdrachtgevers en opdrachtnemers (zzp’ers): als je een door de Belastingdienst goedgekeurde modelovereenkomst hanteert èn je er in de praktijk ook naar handelt, dan loop je geen risico op naheffingen en boetes want dan is sprake van een overeenkomst van opdracht. De realiteit van de dag is echter inmiddels volstrekt anders.
Uit de handreiking DBA van de Belastingdienst blijkt nog dat getoetst zou worden aan de hand van het civielrechtelijke kader, het arbeidsrecht. Er staat ook letterlijk dat de Belastingdienst bij de beoordeling zal kijken naar het juridisch kader zoals door de Hoge Raad geschetst in het arrest Groen/Schoevers (Hoge Raad 14 november 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZC2495). In de praktijk blijkt de Belastingdienst een eigen invulling te geven aan wat volgens de Belastingdienst onder meer “gezag” is. Enkele voorbeelden.
In de intramurale zorg zijn al jaren zzp’ers werkzaam die zich geheel kunnen laten vervangen èn geen gezagsverhouding hebben. Ook heeft de Hoge Raad in 2014 aangaande een Btw-zaak nog geoordeeld dat deze groep zzp’ers ondernemers waren. Maar wat zegt onze Belastingdienst op 18 november jl.: “… verleent u intramurale zorg (SJ = zorg die binnen de muren van zorginstellingen zoals ziekenhuizen en verpleeginrichtingen plaatsvindt) dan is werken buiten dienstbetrekking niet voorstelbaar, ongeacht wat partijen in een overeenkomst bepalen”. Dit soort uitlatingen worden door de Belastingdienst gedaan na de aankondiging van Wiebes dat de handhaving van de Wet DBA tot 1 januari 2018 is uitgesteld. Kortom, ook al heb je een modelovereenkomst en handel je hier naar, dan nog is voor deze groep zzp’ers werken buiten dienstbetrekking volgens de Belastingdienst onvoorstelbaar.
De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) heeft in oktober een gesprek gehad met topambtenaren. Deze ambtenaren concludeerden dat de positie van zzp’ers bij de omroepen in de huidige situatie gezien moet worden als een arbeidsrelatie met wisselende uren.
Volgens de Nederlands Uitgeversverbond doet de Belastingdienst enorm moeilijk over zzp’ers die als waarnemer het werk doen dat ook door werknemers in loondienst wordt verricht (bijvoorbeeld in het geval van de flexibele schil bij zwangerschap of ziekte).
Ook bij diverse Hogescholen schijnt de Belastingdienst soortgelijke berichten geuit te hebben; in één concreet geval – mij bekend – heeft dit er zelfs toe geleid dat een Hogeschool ten aanzien van een zelfstandige – die volledig zonder gezag werkzaam was – eenzijdig heeft besloten met terugwerkende kracht per 1 mei 2016 (= datum inwerkingtreding wet DBA) loonheffingen e.d. te plegen.
In voornoemde branches haken opdrachtgevers dus massaal af; doch ook consultants en ad-interim managers bij grote ondernemingen vallen qua werk zogezegd droog terwijl hun verplichtingen (waaronder vaak hypothecaire leningen) gewoon doorlopen en zij niet kunnen terugvallen op een WW-uitkering.
De postbode kon wel op basis van modelovereenkomst werken. Voor de bouwsector bestaan inmiddels door de Belastingdienst goedgekeurde modelovereenkomsten. De Belastingdienst wil blijkbaar niet de postbodes noch de zelfstandigen in de bouwsector beschermen en bepaalt momenteel welke sectoren wèl en welke niet zzp’ers kunnen inhuren voor werk. Dat leidt in mijn optiek tot willekeur.
Ondertussen is duidelijk geworden dat dit kabinet voor de verkiezingen van maart 2017 niet meer over zal gaan tot een wijziging van de Wet DBA. Dit heeft grote gevolgen voor vele tienduizenden (wellicht honderdduizend) zzp’ers. Als dit werknemers “aantallen” waren geweest, dan had dit – vermoed ik – tot veel meer ophef geleid alleen al door toename van het aantal WW-gerechtigden. Den Haag lijkt helaas weinig oog te hebben voor het huidige falende beleid ten aanzien van een hele grote groep zzp’ers (in 2015 waren er ca. 1,1 miljoen zzp’ers). Een groep die mede door toedoen van de overheid zo groot heeft kunnen worden, maar nu door dezelfde overheid in de kou wordt gezet. Op voorstellen vanuit de praktijk over aanpassingen van de Wet DBA wordt vanuit Den Haag ook niet gereageerd.
Op 15 december jl. twitterde Asscher nog over het lage werkloosheidscijfer; tegelijk miskent hij, en met hem Wiebes, de snel (hoog) oplopende cijfers van zzp’ers zonder werk, zonder inkomen èn zonder een sociaal vangnet. Volgens mij is dat goede sier maken in verkiezingstijd. Er wordt namelijk slechts over één deel van de arbeidsmarkt getwitterd maar tegelijkertijd worden de gevolgen van datzelfde overheidsbeleid simpelweg genegeerd en geparkeerd tot na de verkiezingen (en een – mogelijk lange – formatie). Onze politici lijken helaas meer bezig te zijn met hun eigen positie na maart 2017 dan met het aanpakken van de door hen zelf ingevoerde draak van een Wet DBA.
Mr Sascha I. Janssen